Udar mózgu

Tradycyjnie dzieli się udary na krwotoczne (ok. 20% udarów) i niedokrwienne (ok 80% udarów mózgu). Powyższy podział uwzględnia mechanizm w jakim doszło do zaburzeń ukrwienia danego obszaru mózgu. W przypadku udaru krwotocznego dochodzi do pęknięcia ściany naczynia i w obrębie tkanki nerwowej mózgu tworzy się krwiak (ten typ udaru często potocznie nazywamy wylewem). W przypadku udaru niedokrwiennego, który występuje zdecydowanie częściej, mamy do czynienia z zamknięciem światła naczynia przez materiał zatorowy lub zakrzep. Z powyższego wynika, że na etapie przedszpitalnym nie jesteśmy w stanie stwierdzić który to typ udaru.

Dane epidemiologiczne wskazują, że rocznie w Polsce dochodzi do ok. 60 000 nowych zachorowań na udar mózgu (1). Udar mózgu wiąże się z wysokim ryzykiem zgonu, co sprawia, że schorzenie to jest jedną z najczęstszych przyczyn śmierci w krajach cywilizowanych. Uszkodzenie mózgu jest również najczęstszą przyczyną niepełnosprawności u osób dorosłych. Informacje pochodzące z badań naukowych wskazują, że 13% pacjentów dotkniętych udarem mózgu umiera w ciągu pierwszych 14 dni (2). Zwiększający się odsetek osób w wieku powyżej 65 roku życia wskazuje, iż należy spodziewać się wzrastającej liczby nowych zachorowań na udar mózgu.

Doświadczenia zdobyte podczas szkoleń z zakresu pierwszej pomocy pokazują, że wiedza na temat udaru mózgu, a szczególnie znajomość wczesnych objawów udaru mózgu nadal są niewystarczające. Europejska Rada Resuscytacji w swoich wytycznych z roku 2015 po raz kolejny podkreśla wagę umiejętności wczesnego rozpoznawania objawów mogących wskazywać na udar mózgu. Edukowanie społeczeństwa jest niezbędne, gdyż tylko wczesne rozpoznanie objawów umożliwia szybkie wezwanie pomocy, a należy pamiętać, że czas od wystąpienia objawów do czasu wdrożenia właściwego leczenia jest jednym z głównych czynników wpływających na rokowanie.

Ryzyko wystąpienia udaru mózgu zwiększają takie choroby jak: cukrzyca, choroby układu sercowo-naczyniowego, otyłość, nadciśnienie. Nieprawidłowy styl życia, brak aktywności fizycznej, a przede wszystkim palenie papierosów to także czynniki istotnie zwiększające ryzyko wystąpienia udaru.

W celu wczesnego rozpoznania udaru mózgu możemy posiłkować się schematem FAST – w języku angielskim słowo to oznacza „szybko”, co ma dodatkowo podkreślać konieczność szybkiego działania i niezwłocznego wezwania Pogotowia Ratunkowego w przypadku wystąpienia poniższych objawów. Każda litera słowa „FAST” ma swoje znaczenie:

F – (face – twarz) w przebiegu udaru dochodzi do porażenia mięśni w obrębie twarzy co manifestuje się w postaci opadającego kącika ust (któremu często towarzyszy „ulewanie” się śliny po stronie niedowładu), asymetria twarzy, wygładzenie zmarszczek i fałdów po stronie porażonej. Te objawy najczęściej dostrzegają osoby przebywające w otoczeniu chorego.

A – (Arms – ramiona) – w przebiegu udaru dochodzi do osłabienia siły mięśniowej w kończynach dolnych i/lub górnych. Pacjent poproszony o uniesienie rąk robi to z trudem, tak jakby kończyna po jednej stronie była cięższa.

ST – (Speech Test – mowa) – w przebiegu udaru mózgu pojawia się tzw. „bełkotliwa mowa”. Z powodu porażenia mięśni, m. in. języka oraz aparatu mowy pacjenci mają problem z prawidłową artykulacją. Wystąpienie któregokolwiek z powyższych objawów stanowi bezwzględne wskazanie do wezwania Pogotowia Ratunkowego! Nie należy w takiej sytuacji korzystać z opieki lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ), gdyż może to opóźnić wdrożenie właściwego leczenia.

Oczekując na przyjazd pogotowia należy stale obserwować pacjenta, mając na uwadze fakt, że jego stan może się nagle pogorszyć. Jeśli poszkodowany jest przytomny należy umożliwić mu przyjęcie komfortowej pozycji. Jeśli dojdzie do utraty przytomności, najważniejsze jest natychmiastowe sprawdzenie czy poszkodowany oddycha! Jeśli oddycha, wskazane jest aby ułożyć go w pozycji bezpiecznej (pozycja leżąca na boku), natomiast jeśli poszkodowany nie oddycha, bądź jego oddech jest nieprawidłowy należy przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej według standardowego algorytmu.

• Należy pamiętać, że udar mózgu zawsze jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia!
• Nie należy podawać pacjentowi żadnych leków przed przyjazdem Pogotowia Ratunkowego, a te kilka minut najlepiej wykorzystać przygotowując dokumentację medyczną poszkodowanego oraz spis przyjmowanych leków. Postaraj się zebrać wywiad wg. schematu SAMPLE.
• Nie należy również podawać płynów ani pokarmów, gdyż istnieje duże ryzyko aspiracji pokarmu do dróg oddechowych.

Objawy udaru mózgu:

• zaburzenia mowy (mowa „bełkotliwa”)
• niedowłady (często dotyczą jednej połowy ciała lub jednej kończyny)
• asymetria twarzy (opadający kącik ust, opadająca powieka, jednostronne wygładzenie skóry)
• zaburzenia widzenia
• zaburzenia chodu i równowagi
• zawroty głowy

1.Członkowska A, Ryglewicz D. Epidemiologia udarów mózgu w Polsce. Neurol Neurochir Pol 1999; 32(6): 99-103 2.Członkowska A, Niewada M, El-Baroni IS, i in. High Early case fatality ischemic stroke in Poland: exploration of possible explanations in the International Stroke Trial. J Neurol Sci 2002; 202(1-2): 53-57